ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ

Εκτροφή μελισσών

Μελισσοκομία είναι ο κτηνοτροφικός κλάδος που ασχολείται με τη φροντίδα και τη διαχείριση των αποικιών των μελισσών. Εκτρέφονται για το μέλι και τα άλλα προϊόντα που παράγουν, για την επικονιαστική τους δράση στα καλλιεργούμενα φυτά ή ως ευχάριστη ερασιτεχνική απασχόληση.

Παλαιότερα οι μέλισσες εκτρέφονταν σε κοφίνια διάφορων τύπων, σε ξύλινα κιβώτια, σε πήλινα δοχεία, σε κοίλους κορμούς δέντρων κλπ. Ο μελισσοκόμος έπαιρνε απλώς μερικές κηρήθρες, τις συνέθλιβε και αποκτούσε ένα προϊόν μέτριας ποιότητας. Η ανακάλυψη της κυψέλης με τα κινητά πλαίσια καθώς και της λεγόμενης τεχνητής κηρήθρας, που εφαρμόζεται στα πλαίσια, επέφερε μεγάλες αλλαγές, όπως:

• οικονομία σε μέλι,
• κερί και εργασία εκ μέρους του σμήνους,
• άνεση στην επίβλεψη της ζωής της αποικίας,
• καταπολέμηση των ασθενειών και, επίσης,
• περιορισμό της δημιουργίας κηφηνοκελλιών στον απαραίτητο αριθμό για την επιβίωση του μελισσιού.

Μεγάλη σημασία για την επιτυχία μιας μελισσοκομικής επιχείρησης έχει η περιοχή όπου είναι εγκατεστημένη. Ιδανική θεωρείται η περιοχή με άφθονη και συνεχή ανθοφορία την άνοιξη, ώστε να αναπτυχθεί κανονικά ο γόνος, άφθονη ανθοφορία το καλοκαίρι εκλεκτών μελισσοκομικών φυτών, ώστε να εξασφαλιστεί πλούσια σοδειά άριστου μελιού και καλή ανθοφορία το φθινόπωρο, ώστε να ανανεωθεί ο πληθυσμός των σμηνών και να αποταμιευθεί αρκετή τροφή για τους χειμερινούς μήνες. Ουσιαστικά είναι λίγα τα βασικά φυτά νεκταροέκκρισης ή μελιτωμάτων που καθορίζουν τις ποιοτικές κατηγορίες του μελιού που θα τρυγήσει ο μελισσοκόμος.

Στις μέρες μας δεν νοείται επαγγελματική αλλά ακόμα και ερασιτεχνική μελισσοκομία χωρίς αναγκαστικό κυνήγι των ανθοφοριών, δηλαδή χωρίς μεταφορές. Ένα διαχρονικό σχήμα της διαδοχής των παραγωγών που ισχύει και στο νομό μας είναι το εξής:

Αρχίζουμε από τον Απρίλη με το μέλι της πορτοκαλιάς Μάιο-Ιούνιο, έχουμε το ελατίσιο, Ιούνιο-Ιούλιο, το θυμαρίσιο, Ιούλιο-Αύγουστο, μέλι από όλα σχεδόν τα λουλούδια, Αύγουστο-Οκτώβριο, μέλι από πεύκο, Οκτώβριο-Νοέμβριο, μέλι από ρείκι.

Υφιστάμενη κατάσταση

Η υφιστάμενη κατάσταση στην παγκόσμια αγορά μελιού έχει ως εξής:

Η παγκόσμια παραγωγή μελιού παρουσιάζει ελάχιστη αύξηση φθάνοντας το 2005, τους 1.381.000 τόνους. Η Κίνα παραμένει η πρώτη παραγωγός χώρα στον κόσμο με 305.000 τόνους και ακολουθούν:

• Ευρωπαϊκή Ένωση,
• πρώην Σοβιετική Ένωση,
• ΗΠΑ,
• Αργεντινή,
• Τουρκία κ.λ.π.

Το ελληνικό μέλι είναι εξαιρετικής ποιότητας με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και γεύση που αναγνωρίζονται διεθνώς. Σε αυτό συμβάλλουν πρωτίστως οι κλιματολογικές συνθήκες της χώρας μας που είναι ιδιαίτερα ευνοϊκές για την ανάπτυξη της μελισσοκομίας καθώς και η πλούσια και ποικίλη μελισσοκομική χλωρίδα. Ανήκει στα αγροτικά μας προϊόντα που έχουν μεγάλες προοπτικές στην Ευρωπαϊκή αγορά λαμβανομένου υπόψη ότι η Ε.Ε είναι ελλειμματική σε μέλι με βαθμό αυτάρκειας 54,2%. (Eurostat -2005).

Βάσει των στοιχείων της Eurostat για την περίοδο 2004/2005 στην Ελλάδα καταναλώνονται 1,7 κιλά μέλι κατά κεφαλή γεγονός που μας κατατάσσει στις πρώτες θέσεις μεταξύ των κρατών μελών της Ε.Ε με βαθμό αυτάρκειας που αγγίζει το 87% ενώ κατέχουμε την τέταρτη θέση μαζί με τη Γαλλία στην παραγωγή μελιού (16.000 τόνους). Προηγούνται η Ισπανία με 32.000 τόνους, η Γερμανία με 26.000 τόνους και η Ουγγαρία με 19.500 τόνους. Καταλαμβάνουμε τη δεύτερη θέση μετά την Ισπανία (2.320.949) μεταξύ των 27 Κρατών Μελών της Ε.Ε. ως προς τον αριθμό των κυψελών (1.497.690). Ακολουθεί η Γαλλία (1.360.976), η Ιταλία (1.157.133), η Πολωνία (1.091.930) και έπονται οι υπόλοιπες χώρες.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (2005) με τη μελισσοκομία απασχολούνται 19.814 μελισσοκόμοι οι οποίοι κατέχουν 1.497.690 κυψέλες (10,8% του συνόλου των κυψελών στην Ε.Ε.). Το 73% των κυψελών ανήκει σε επαγγελματίες μελισσοκόμους, ο αριθμός των οποίων ανέρχεται σε 7.170, ποσοστό 36% του συνόλου των μελισσοκόμων.

Κυψέλες μελισσών

Η κυψέλη είναι η κατοικία των μελισσών. Στην Ελλάδα χρησιμοποιείται η κυψέλη τύπου Standard (σταθερών διαστάσεων κυψέλη) ή ευρωπαΪκή κυψέλη. Η τοποθέτηση των κυψελών πρέπει να γίνεται σε σωστή διάταξη, ώστε να μην κρύβει η μία την είσοδο της άλλης και όχι απ' ευθείας στο έδαφος, αλλά επάνω σε ξύλινες βάσεις για να αποφεύγεται η υγρασία. Η είσοδος της κυψέλης, στραμμένη νοτιοανατολικά, πρέπει να μένει πάντα ανοιχτή. Για να εμποδίσουμε ποντίκια, αχερόντιες κ.λπ. Καλό είναι να τοποθετούμε πλέγμα απ' το οποίο να μπορούν να περνάνε μόνο οι μέλισσες. Το κλείσιμο της εισόδου δημιουργεί άσχημη κατάσταση μέσα στην κυψέλη , γιατί ο κακός αερισμός έχει σαν αποτέλεσμα την υπερβολική υγρασία που κάνει τις κηρήθρες να μουχλιάζουν τον χειμώνα. Έχοντας εξασφαλίσει μια σωστή θέση για το μελισσοκομείο, με υγιεινές συνθήκες και καλές ανθοφορίες ή μελιτοεκκρίσεις, μένουν οι σωστοί χειρισμοί για καλές αποδόσεις.

Διατροφή μελισσών

Η συλλογή είναι η πιο κοπιαστική και περισσότερο επικίνδυνη εργασία που αναλαμβάνει μια εργάτρια.

Οι µέλισσες απαιτούν για την επιβίωσή τους πρωτεΐνες (αµινοξέα), υδατάνθρακες (ζάχαρα), λιπίδια (λιπαρά οξέα, στερόλες), βιταµίνες, ανόργανα άλατα (άλατα), και νερό. Αυτές οι θρεπτικές ουσίες πρέπει να βρίσκονται στη διατροφή τους σε καθορισµένη ποιοτική και ποσοτική αναλογία για τη βέλτιστη ανάπτυξη και ευζωϊα του πληθυσµού.

Οι ενήλικες µέλισσες, ηλικίας 1 έως 14 ηµερών, λαµβάνουν τις πρωτεΐνες από τη γύρη που οι συλλέκτριες συλλέγουν και φέρνουν στην κυψέλη. Ο γόνος, οι προνύµφες των µελισσών, λαµβάνουν τις απαραίτητες πρωτεΐνες κατά τις 3 πρώτες ηµέρες της ζωής τους, µέσω του βασιλικού πολτού, που παράγεται από τους υποφαρυγγικούς αδένες των νεαρών µελισσών και στη συνέχεια µέσω της τροφής, που επίσης φτιάχνουν οι νεαρής ηλικίας µέλισσες, «παραµάνες», ένα µίγµα γύρης, µελιού και δικών τους σιελογόνων εκκρίσεων. Τέλος η βασίλισσα προσλαµβάνει τις απαραίτητες πρωτεΐνες από τον βασιλικό πολτό, που παράγουν οι «παραµάνες» µέλισσες και ο οποίος είναι η αποκλειστική της τροφή και κατά το στάδιο της προνύµφης αλλά και σ’ όλη της τη ζωή ως ενήλικη. Εάν υπολογίσουµε ότι για τη διατροφή µίας προνύµφης απαιτούνται 100mgr γύρης, τότε απαιτείται 1Kg γύρη για την εκτροφή περίπου 10.000 προνυµφών, δηλαδή 1Kg ανά εβδοµάδα, εάν η βασίλισσα ωοτοκεί 1.500 ωά/ 24ωρο ή 10.500 ωά/ 7 ηµέρες. Εάν λάβουµε υπ’ όψιν µας ότι σε µία µελισσοκοµική χρονιά εκτρέφονται από ένα µελίσσι περίπου 200.000 µέλισσες, καταλήγουµε στο συµπέρασµα ότι κάθε µελίσσι συλλέγει µόνο για τις ανάγκες εκτροφής του γόνου και όχι για κατανάλωση από τις ακµαίες µέλισσες, 20 Kg γύρης.

Το νερό είναι απαραίτητο στοιχείο στη διατροφή της μέλισσας και χρησιμοποιείται για την αραίωση του μελιού, τη διατροφή του γόνου, το δρόσισμα της κυψέλης και τη μείωση της θερμοκρασίας.

Βιολογική εκτροφή μελισσών

Είναι συνηθισμένο πια να μιλάμε για το πόσο «επιβαρυμένα» με υπολείμματα χημικών φαρμάκων είναι τα φυτικά και ζωικά προϊόντα που φτάνουν στα χέρια του καταναλωτή. Η βιολογική Γεωργία–Κτηνοτροφία φαίνεται πια να είναι μονόδρομος, ώστε να μπορούμε να έχουμε στη διάθεσή μας καθαρότερα, ασφαλέστερα τρόφιμα. Τελευταία, παρατηρείται η περιεκτικότητα χημικών υπολειμμάτων στα προϊόντα της μέλισσας να είναι όλο και μεγαλύτερη, δημιουργώντας έτσι δυσπιστία τόσο στην εγχώρια, όσο και στην παγκόσμια αγορά. Είναι αναγκαίο λοιπόν να επιδιώκουμε την παραγωγή βιολογικού προϊόντος, για να κρατήσουμε την ποιότητα του ελληνικού μελιού υψηλή, ώστε να μη χαθεί η εμπιστοσύνη του καταναλωτή αλλά και η θέση που κατέχει στην παγκόσμια αγορά.

Με τον όρο βιολογικό εννοούμε ένα προϊόν απαλλαγμένο από χημικές ουσίες το οποίο έχει παραχθεί με φιλικούς προς το περιβάλλον τρόπους. Ό,τι ισχύει για όλες τις κατηγορίες βιοκαλλιεργητών ισχύει και για τους μελισσοκόμους που θέλουν να ασχοληθούν με τη βιολογική εκτροφή μέλισσας. Θα πρέπει να αγαπούν τη μελισσοκομία, να την εξασκούν εφαρμόζοντας τους κανόνες που ισχύουν και να ενδιαφέρονται για το περιβάλλον, τη διατήρηση της ισορροπίας και της αειφορίας στη φύση. Πράγματι ένας μελισσοκόμος με μεράκι, αγάπη, σεβασμό στη μέλισσα και σωστούς μελισσοκομικούς χειρισμούς μπορεί να έχει ένα υγιές μελίσσι και να παράγει βιολογικό μέλι άριστης ποιότητας. Στα πλαίσια της βιολογικής μελισσοκομίας εντάσσεται και η βιολογική καταπολέμηση εχθρών κι ασθενειών των μελισσών. Η αντιμετώπιση με βιολογικό τρόπο συνίσταται κυρίως στα μέτρα προφύλαξης έναντι των ασθενειών.

Μελισσοκομικοί χειρισμοί

Οι µέλισσες συλλέγουν το νέκταρ και το µετατρέπουν σε µέλι, αποθηκεύοντας έτσι ενέργεια για τις ανάγκες τους. Ο άνθρωπος εκµεταλλεύεται το γεγονός ότι η µέλισσες παράγουν περισσότερο µέλι από αυτό που πραγµατικά χρειάζονται και αυτό το πλεόνασµα είναι που συλλέγει ο παραγωγός. Για να µεγιστοποιήσει την παραγωγή µελιού από τις µέλισσες, και συνάµα το κέρδος του, ο µελισσοκόµος εφαρµόζει µια σειρά από μελισσοκομικούς χειρισµούς . Ξεκινώντας µε τη σωστή θέση του µελισσοκοµείου, αναφέρονται παρακάτω οι διάφοροι χειρισµοί που εφαρµόζονται, καθώς επίσης και το που αποσκοπεί ο καθένας από αυτούς.

Σωστή θέση του μελισσοκομείου

Η θέση στην οποία ο µελισσοκόµος αφήνει τα µελίσσια του πρέπει να πληροί κάποιες βασικές προϋποθέσεις. Θα πρέπει, λοιπόν:

• Να υπάρχει καλή και παρατεταµένη µελιτοφορία, ώστε να βρίσκουν οι µέλισσες τροφή.
• Η πρόσβαση µε αυτοκίνητο να είναι δυνατή ανεξάρτητα από τις καιρικές συνθήκες.
• Καθαρό και τρεχούµενο νερό πρέπει να βρίσκεται κοντά στα µελίσσια. Τα στάσιµα νερά συχνά προκαλούν δυσεντερίες στις µέλισσες.
• Το έδαφος να είναι επίπεδο, αλλά να µην πληµµυρίζει. Το χειµώνα, καλό είναι τα µελίσσια να βρίσκονται σε έδαφος µε µικρή κλίση, νότια έκθεση και όσο γίνεται µεγαλύτερη ηλιοφάνεια. Αντίθετα, το καλοκαίρι χρειάζεται σκίαση.
• Να βρίσκεται µακριά από κατοικηµένες περιοχές και δρόµους µεγάλης κυκλοφορίας.
• Οι κυψέλες να έχουν σωστή διάταξη, ώστε να αποφεύγεται η παραπλάνηση.
• Οι είσοδοι των κυψελών να µην έχουν πόρτα.
• Αν είναι δυνατόν, να υπάρχει περίφραξη. Αποφεύγονται, έτσι, καταστροφές από ζώα, ενώ αποθαρρύνονται και οι κλέφτες.

Επιθεώρηση των μελισσών

Μια ηλιόλουστη µέρα, µε θερµοκρασία πάνω από 15C θεωρείται ιδανική για επιθεώρηση. Αποφεύγουµε να ανοίγουµε τις κυψέλες όταν βρέχει ή φυσάει δυνατά. Πάντα καπνίζουµε την είσοδο της κυψέλης πριν την ανοίξουµε, ενώ δεν κάνουµε απότοµες κινήσεις. Φοράµε πάντα µάσκα και τα ρούχα µας πρέπει να είναι ανοιχτόχρωµα, όχι µάλλινα, ενώ δεν βάζουµε ποτέ αρώµατα. Όταν επιθεωρούµε ένα µελίσσι, ελέγχουµε τα παρακάτω:

• Αν υπάρχει βασίλισσα και σε ποια κατάσταση βρίσκεται. Η κατάσταση της βασίλισσας κρίνεται από την εµφάνιση του γόνου. Συµπαγής γόνος δείχνει υγιή βασίλισσα. Αν δεν υπάρχει βασίλισσα, δε θα βρούµε αυγά στα κελιά, ενώ πιθανότατα θα βρούµε βασιλικά κελιά αντικατάστασης.
• Το µέγεθος του πληθυσµού. Έτσι, θα αποφασίσουµε αν χρειάζεται χώρο ή ενίσχυση µε σφραγισµένο γόνο από άλλα, δυνατά µελίσσια.
• Την τροφή. Σε περίοδο που το µελίσσι αναπτύσσεται, είναι απαραίτητο να έχει επάρκεια τροφής, κυρίως δε γύρης. Όταν το µελίσσι δεν έχει τροφή, παρέχουµε εµείς.
• Ενδεχόµενες προσβολές από εχθρούς και ασθένειες.
• Την παρουσία βασιλικών κελιών σµηνουργίας.

Τροφοδότηση των μελισσών

Ασκώντας παραγωγική µελισσοκοµία, κάθε παραγωγός έρχεται αντιµέτωπος µε την περίπτωση που τα µελίσσια του έχουν ανάγκη από τροφή, αδυνατώντας να επιβιώσουν µε αυτή που βρίσκουν τη συγκεκριµένη εποχή. Ένα µελίσσι ενδέχεται να µην έχει τροφή όταν ο µελισσοκόµος αφαιρεί περισσότερο µέλι από αυτό που πρέπει, κάτι σύνηθες στη µελιτοφορία του θυµαριού. Επίσης, αν το µελίσσι εκτρέφει πολύ γόνο, οι τροφές που έχει δεν επαρκούν. Τέλος, πολύ συχνά, και ιδιαίτερα στη νησιωτική χώρα, υπάρχουν περίοδοι ξηρασίας, µε λίγα ανθισµένα φυτά.

Σε όλες τις περιπτώσεις αυτές, ο µελισσοκόµος πρέπει να ταΐσει τα µελίσσια του για να τα σώσει από τη λιµοκτονία. Τροφοδοσία των µελισσών κάνουµε και σε άλλες περιπτώσεις, όπως συµβαίνει όταν θέλουµε οι µέλισσες να κτίσουν κηρήθρες ή κάνουµε εισαγωγή νέας βασίλισσας. Επίσης, αργά το χειµώνα ή νωρίς την άνοιξη, κάνουµε τη λεγόµενη διεγερτική τροφοδότηση, ωθώντας το µελίσσι να εκθρέψει γόνο. Η τροφοδότηση µπορεί να γίνει µε διάφορους τρόπους, ανάλογα µε την περίσταση.

• Τροφοδότηση µε σιρόπι. Το σιρόπι παρέχεται στις µέλισσες µε τους τροφοδότες που έχουµε αναφέρει. Ανάλογα µε την εποχή, η πυκνότητά του είναι διαφορετική. Έτσι, την άνοιξη δίνουµε σιρόπι µε αναλογία 1:1 (ζάχαρη:νερό), ενώ το φθινόπωρο 2:1. Για τη διεγερτική τροφοδότηση, η αναλογία είναι 1:2, ενώ το σιρόπι παρέχεται συχνά και σε µικρές ποσότητες.
• Τροφοδότηση µε κηρήθρες µελιού. Πολλοί µελισσοκόµοι αποθηκεύουν κηρήθρες για να τις δώσουν στις µέλισσες όταν δεν έχουν τροφή, κυρίως στην αρχή της άνοιξης.
• Τροφοδότηση µε ζαχαροζύµαρο. Το ζαχαροζύµαρο είναι σφιχτό σαν ζυµάρι και παρασκευάζεται αναµειγνύοντας µέλι µε ζάχαρη άχνη, ενώ προστίθεται νερό αν χρειαστεί. Τοποθετείται πάνω στις κηρήθρες, ακριβώς πάνω από τη γονοφωλιά. Χρησιµοποιείται πολύ συχνά όταν θέλουµε να κάνουµε θεραπεία στις µέλισσες µε κάποιο φάρµακο.
• Τροφοδότηση µε γύρη. Σε περίοδο εκτροφής γόνου, ο παραγωγός υποχρεούται να δώσει στις µέλισσες γύρη ή υποκατάστατα αυτής, αν οι ανάγκες δεν καλύπτονται από τις ανθοφορίες. Η φυσική γύρη µπορεί να δοθεί µέσα στις κηρήθρες ή µε τη µορφή πίτας. Η πίτα αυτή µπορεί να περιέχει φυσική γύρη (υποκατάστατο) ή καθόλου γύρη (αντικατάστατο). Το υποκατάστατο γύρης περιέχει φυσική γύρη, πρωτεϊνούχα συστατικά (συνήθως σογιάλευρο), ζάχαρη άχνη και νερό. Το άριστο ποσοστό πρωτεΐνης στο τελικό προϊόν είναι 23%. Το αντικατάστατο γύρης δεν περιέχει φυσική γύρη.

Παραπλάνηση

Κάποιες φορές οι µέλισσες, επιστρέφοντας στην κυψέλη, µπαίνουν σε κάποια ξένη, και όχι τη δική τους. Αυτό το φαινόµενο λέγεται παραπλάνηση και συµβαίνει όταν οι κυψέλες είναι οµοιόµορφα βαµµένες και τοποθετηµένες σε µια σειρά, µε τις εισόδους προς την ίδια κατεύθυνση και κοντά η µία στην άλλη. Οι µέλισσες συνήθως µπαίνουν στις ακριανές κυψέλες και σε αυτές της πρώτης σειράς.

Οι συνέπειες της παραπλάνησης είναι πολλές και σηµαντικές:

• Μετάδοση ασθενειών,
• Ανοµοιοµορφία στον πληθυσµό των κυψελών, µε αποτέλεσµα την αυξηµένη εργασία από πλευράς του µελισσοκόµου,
• Μείωση της παραγωγής,
• Συχνότερη λεηλασία στα αδύνατα µελίσσια.

Ο µελισσοκόµος πρέπει να λαµβάνει µέτρα για την αποφυγή της παραπλάνησης. Έτσι, οι κυψέλες θα πρέπει να τοποθετούνται ακανόνιστα, σε µικρές σειρές και µε τις εισόδους να βλέπουν σε διαφορετική κατεύθυνση. Θα πρέπει να βάφονται µε διαφορετικά χρώµατα ή να τοποθετούνται αυτοκόλλητα µε χρώµατα που βλέπουν οι µέλισσες, δηλαδή άσπρο, κίτρινο και µπλε. Τέλος, θα ήταν επιθυµητό να υπάρχουν στο µελισσοκοµείο µεγάλα διακριτικά αντικείµενα, όπως θάµνοι, δέντρα κ.ά.

Λεηλασία

Με τον όρο λεηλασία εννοούµε µια κατάσταση στην οποία µέλισσες προσπαθούν να κλέψουν µέλι από άλλες κυψέλες. Αυτό συµβαίνει σε περιόδους που δεν υπάρχουν µελιτοφορίες και οι µέλισσες ψάχνουν απεγνωσµένα να βρουν τροφή. Αν καταφέρουν να µπουν σε µια ξένη κυψέλη και να πάρουν µέλι, επιστρέφουν στη δική τους φωλιά και ειδοποιούν τις υπόλοιπες για την ύπαρξη τροφής. Για να καταφέρει µια µέλισσα να εισέλθει σε ένα ξένο µελίσσι και να πάρει µέλι, θα πρέπει αυτό να είναι αδύνατο και να µη φρουρείται καλά. Η χαρακτηριστική συµπεριφορά των µελισσών κατά τη λεηλασία είναι ότι προσπαθούν να εισέλθουν στην ξένη κυψέλη από κάθε σχισµή ή άνοιγµα.

Η κατάσταση αυτή µπορεί να γενικευτεί σε όλο το µελισσοκοµείο, µε τροµακτικές συνέπειες. Εκτός από την αναστάτωση και την απώλεια µελισσών, µε τη λεηλασία µεταδίδονται εχθροί και ασθένειες, καθώς τα αδύνατα µελίσσια που λεηλατούνται είναι συνήθως προσβεβληµένα.

Για να αποφευχθεί η λεηλασία, ο µελισσοκόµος θα πρέπει:

• να διατηρεί, στο µέτρο του δυνατού, ισοδύναµα µελίσσια,
• κατά τις επιθεωρήσεις σε περίοδο ξηρασίας, δεν πρέπει να αφήνει τις τροφές εκτεθειµένες για µεγάλο χρονικό διάστηµα,
• να διατηρεί τις κυψέλες καλά κλεισµένες και να µην υπάρχουν σχισµές ή άλλα ανοίγµατα,
• αν χρειάζεται να τροφοδοτεί, αυτό να γίνεται αργά το απόγευµα,
• να µειώνει την είσοδο της κυψέλης, ώστε να φρουρείται καλύτερα και ευκολότερα,

Αν ξεσπάσει λεηλασία στο µελισσοκοµείο, η καταστολή είναι πολύ δύσκολη. Θα πρέπει αµέσως να σκεπάσουµε τις εκτεθειµένες τροφές, να µειώσουµε την είσοδο των κυψελών και να κλείσουµε πιθανά ανοίγµατα. Αν η λεηλασία συνεχιστεί και την επόµενη µέρα, θα πρέπει τα αδύνατα µελίσσια να µεταφερθούν σε άλλη περιοχή.

Συνένωση μελισσιών

Η συνένωση των µελισσιών είναι µια διαδικασία που σε κάποιες περιπτώσεις είναι απαραίτητη. Αν έχουµε µελίσσια χωρίς βασίλισσα, θα πρέπει οπωσδήποτε να τους δώσουµε νέα, αν δε µπορούν από µόνα τους να φτιάξουν. Επίσης, µελίσσια αδύνατα, µε λίγο πληθυσµό, συνήθως έχουν βασίλισσες γηρασµένες ή κακής ποιότητας, οπότε αυτές πρέπει να αλλαχτούν. Γενικά, όταν πρέπει να αλλαχτεί η βασίλισσα ενός µελισσιού, τη νέα την παρέχει ο µελισσοκόµος για ευκολία του µελισσιού, αλλά και για να γίνει αυτό γρηγορότερα παραγωγικό. Εάν, τώρα, ο µελισσοκόµος δεν έχει στη διάθεσή του νέα βασίλισσα να δώσει, του µένει µόνο η επιλογή της συνένωσης, ώστε να µη χάσει τον πληθυσµό του µελισσιού. Σε κάποιες µελιτοφορίες (πεύκο, έλατο, θυµάρι κ.α.), οι µελισσοκόµοι συνενώνουν µελίσσια δυνατά, µε πολύ πληθυσµό, ώστε να έχουν υψηλότερες αποδόσεις.

Η συνένωση των µελισσιών γίνεται πολύ εύκολα, µε τη µέθοδο της εφηµερίδας, βάζοντας το ένα µελίσσι πάνω στο άλλο. Συνήθως το αδύνατο µελίσσι βρίσκεται από πάνω, και χωρίζεται από το κάτω µε µια εφηµερίδα. Αν υπάρχουν δύο βασίλισσες, σκοτώνουµε τη γηραιότερη. Αφού βγάλουµε το καπάκι της δυνατής κυψέλης, καλύπτουµε το πάνω µέρος µε µια εφηµερίδα και κάνουµε µερικές µικρές τρύπες, ώστε να µη χωράνε οι µέλισσες να περάσουν. Βάζουµε από πάνω το αδύνατο µελίσσι και το κλείνουµε καλά ώστε να µην έχει διέξοδο. Μετά από 12-24 ώρες, οι µέλισσες τρώνε την εφηµερίδα και γίνεται οµαλά η συνένωση, αφού πρώτα έχει γίνει εξοµοίωση των οσµών. Η συνένωση γίνεται αργά το απόγευµα, ώστε οι µέλισσες από το αδύνατο µελίσσι να βρίσκονται όλες µέσα στην κυψέλη. Επειδή τα µελίσσια έχουν διαφορετικές οσµές, η συνένωση πρέπει να γίνεται σε περίοδο µελιτοφορίας. Τότε, επειδή οι οσµές από τα ανθισµένα φυτά είναι έντονες, οι µέλισσες µπερδεύουν τις οσµές και δεν αντιδρούν επιθετικά σε µέλισσες από άλλη κυψέλη.

Τρύγος

Τρύγος καλείται η αφαίρεση του ώριµου µελιού από τις σφραγισµένες κηρήθρες. Αφού απολεπιστούν, οι κηρήθρες τοποθετούνται στον µελιτοεξαγωγέα και, καθώς αυτός κινείται, το µέλι αφαιρείται µε τη φυγόκεντρο δύναµη. Για να τρυγηθεί µια κηρήθρα θα πρέπει τουλάχιστον τα τρία τέταρτα αυτής να περιέχουν σφραγισµένο µέλι. Όταν οι µέλισσες σφραγίσουν ένα κελί µε µέλι σηµαίνει ότι αυτό είναι πλέον ώριµο. Κηρήθρες µε γόνο δεν πρέπει να τρυγώνται, αλλά ούτε και αυτές που περιέχουν πολλή γύρη. Η χρήση του βασιλικού διαφράγµατος διαχωρίζει το χώρο συλλογής του µελιού, στον οποίο η βασίλισσα δεν µπορεί να ωοτοκήσει, και έτσι είναι απαλλαγµένος από γόνο. Η εποχή του τρύγου είναι λίγο πριν το τέλος της µελιτοφορίας, εκτός από τις περιπτώσεις που υπάρχει η δυνατότητα για περισσότερους του ενός τρύγου, όπως είναι στο πεύκο και το έλατο. Ο µελισσοκόµος θα πρέπει πάντα να έχει υπόψη του τις ανάγκες των µελισσών και να αφήνει 10-15 Κg µέλι σε κάθε κυψέλη. Το πρώτο στάδιο στη διαδικασία του τρύγου είναι η αφαίρεση των πλαισίων µε το µέλι από τις κυψέλες. Αυτό πρέπει να γίνεται γρήγορα, ώστε να µην έχουµε εκδήλωση λεηλασίας. Γι’ αυτό, συχνά ο τρύγος γίνεται λίγο πριν το τέλος της µελιτοφορίας, όταν ακόµα οι µέλισσες είναι απασχοληµένες µε τη συλλογή τροφής. Ο µελισσοκόµος παίρνει την κηρήθρα µε το µέλι, τινάζει τις περισσότερες µέλισσες και αποµακρύνει όσες έµειναν µε τη µελισσοκοµική βούρτσα. Η κηρήθρα τοποθετείται σε µια κενή κυψέλη και η διαδικασία επαναλαµβάνεται. Όταν η κυψέλη γεµίσει, µεταφέρεται στο χώρο που θα γίνει η εξαγωγή του µελιού. Αυτός ο χώρος πρέπει υποχρεωτικά να είναι µελισσοστεγανός, για να αποφευχθεί η λεηλασία. Με το µαχαίρι απολεπισµού, και στον πάγκο απολεπισµού, αφαιρούµε το κερί που καλύπτει το µέλι και τοποθετούµε την κηρήθρα στον µελιτοεξαγωγέα. Η φυγοκέντριση αφαιρεί το µέλι από τις κηρήθρες και έπειτα το βάζουµε σε µεγάλα βαρέλια, αφού πρώτα περάσει από φίλτρο που κατακρατεί κοµµάτια κεριού και διάφορες ξένες ύλες. Το µέλι µένει στα βαρέλια για κάποιο χρονικό διάστηµα, ώστε φυσαλίδες αέρα και ξένες ύλες να βγουν στην επιφάνεια και να αποµακρυνθούν. Κατόπιν, συσκευάζεται σε µεγάλα δοχεία ή βάζα. Οι κενές κηρήθρες δίνονται πάλι στα µελίσσια για να τις ξαναγεµίσουν όταν ακολουθεί δεύτερος τρύγος. Σε αντίθετη περίπτωση, αφήνονται στις µέλισσες για να τις γλύψουν και έπειτα αποθηκεύονται για µελλοντική χρήση.

Προετοιμασία και συντήρηση μελισσοκομικού υλικού

Από τα διάφορα µελισσοκοµικά εξαρτήµατα, αυτό που υφίσταται την περισσότερη ταλαιπωρία είναι η κυψέλη και τα πλαίσια. Τα υπόλοιπα, είτε αντικαθίστανται εύκολα επειδή είναι φθηνά (φόρµα, καπνιστήρι, ξέστρο κ.α.), είτε χρησιµοποιούνται λίγες φορές και υφίστανται µικρές φθορές (µελιτοεξαγωγέας, µαχαίρια απολεπισµού κ.α.). Οι διαστάσεις των κυψελών και η ποιότητα του ξύλου είναι το πρώτο που πρέπει να κοιτάξει ένας µελισσοκόµος. Θα πρέπει οι κυψέλες να βαφούν µε λάδι δύο φορές εξωτερικά πριν περαστεί το χρώµα. Η λαδοµπογιά που θα χρησιµοποιηθεί θα είναι ανοιχτού χρώµατος (συνήθως λευκό ή γαλάζιο) για να µην απορροφά ακτινοβολία και να ανεβάζει τη θερµοκρασία στο εσωτερικό της κυψέλης.

Εκτός από τις κυψέλες, ο µελισσοκόµος πρέπει αν προετοιµάσει και τα πλαίσια, ενσυρµατώνοντάς τα και τοποθετώντας τα φύλλα κηρήθρας. Τα τελευταία είναι φύλλα φυσικού κεριού µελισσών, πάνω στα οποία υπάρχει ανάγλυφος ο πυθµένας των κελιών. Με αυτόν τον τρόπο, οι µέλισσες βρίσκουν έτοιµη την κάτοψη της κηρήθρας και τη χτίζουν πιο εύκολα και γρήγορα. Τα πλαίσια αποτελούνται από 4 επιµέρους κοµµάτια ξύλου, τα οποία πρέπει να στερεώνονται πολύ καλά µεταξύ τους ώστε να αντέξουν το βάρος της κηρήθρας όταν είναι γεµάτη µε µέλι. Όλες αυτές οι εργασίες γίνονται το χειµώνα, όταν ο µελισσοκόµος δεν έχει άλλες δουλειές να κάνει. Η απολύµανση του µελισσοκοµικού υλικού είναι µια εργασία πολύ σηµαντική, καθώς υπάρχουν κάποιες ασθένειες που προκαλούν σηµαντικές ζηµιές. Ο καλύτερος τρόπος είναι το κάψιµο µε φλόγιστρο όλων των ξύλινων µερών της κυψέλης ή των πλαισίων. Στα υπόλοιπα υλικά δε µπορεί να εφαρµοστεί. Για τα µελισσοκοµικά εργαλεία, όπως ξέστρο, γάντια κ.ά., χρησιµοποιείται διάλυµα καυστικής σόδας 5-10% σε ζεστό νερό, στο οποίο εµβαπτίζονται για 15-20 λεπτά. Έπειτα ξεπλένονται µε άφθονο νερό. Τελευταία γίνεται χρήση της ψύξης για την καταπολέµηση ορισµένων εντοµολογικών εχθρών.

Σύλληψη αφεσμού

Πολλές φορές κατά την περίοδο της άνοιξης, τα µελίσσια σµηνουργούν, ακόµη και αν έχουµε λάβει όλα τα απαραίτητα µέτρα για να αποφευχθεί κάτι τέτοιο. Έτσι, βλέπουµε τακτικά αφεσµούς σε κλαδιά ή κορµούς δέντρων, τους οποίους µπορούµε να συλλάβουµε. Στην περίπτωση που το κλαδί είναι µικρό και κόβεται ή τινάζεται, τα πράγµατα είναι σχετικά εύκολα. Προετοιµάζουµε µια κυψέλη που έχει ένα πλαίσιο µε ανοιχτό γόνο, ένα µε µέλι, µια κτισµένη και άδεια κηρήθρα και 2 πλαίσια µε φύλλα κηρήθρας. Έπειτα, τινάζουµε το κλαδί πάνω από την κυψέλη και οι µέλισσες µπαίνουν µέσα σε αυτό. Οι νεαρές εργάτριες αµέσως θα πάνε να περιποιηθούν το γόνο, ενώ όσες έχουν µέλι στον πρόλοβο θα το αποθηκεύσουν στην άδεια κηρήθρα. Είναι βασικό η βασίλισσα να µπει και αυτή µέσα στην κυψέλη, αλλιώς το µελίσσι θα φύγει. Όταν εγκατασταθεί το σµήνος στην κυψέλη, επιθεωρούµε µετά από 3 µέρες ψάχνοντας αυγά, δείγµα ότι η βασίλισσα γεννά κανονικά.

Αν τώρα το σµήνος βρίσκεται σε χοντρό κλαδί ή κορµό δέντρου, το προσελκύουµε βάζοντας κοντά του ένα πλαίσιο µε ανοιχτό γόνο ή µε ένα µικρό κυψελίδιο, το οποίο συνήθως αρωµατίζουµε µε κάποιο αρωµατικό φυτό (π.χ. µελισσόχορτο). Όταν οι περισσότερες µέλισσες πάνε πάνω στο πλαίσιο, το µεταφέρουµε στην κυψέλη που έχουµε προετοιµάσει και η οποία βρίσκεται εκεί κοντά. Αν έχουµε πάρει τη βασίλισσα, όλες οι µέλισσες ακολουθούν και µπαίνουν µέσα στην κυψέλη.

Πηγή: gaiapedia.gr